مقدمه:
با روند شتابزده‌اي كه از نيمه دوم
قرن بيستم در توسعه و گسترش سيستمهاي حساس و پيچيده بوجود آمد، اين ايده قوت يافت
كه براي ارزيابي ايمني سيستمها ديگر نمي‌توان منتظر وقوع حوادث شد تا بتوان از
طريق تجزيه و تحليل آن نقاط ضعف سيستم را شناسايي و برطرف كرد و لذا سعي گرديد كه
روشهايي براي ارزيابي ايمني ابداع شود كه قادر باشند پتانسيل وقوع خطر را قبل از
عمليات سيستم شناسايي نمايند كه نتيجه اين تلاشها به شكل گرفتن علم «ايمني سيستمها»
منجر شد كه براساس يك برنامه طرح‌ريزي شده، قانونمند و سازماندهي شده و در قالب يك
فرايند «پيش گيرنده» قرار داد.
از
طرف ديگر با وجود همگاني گسترش صنايع با توسعه و تقويت علم ايمني در كشورهاي توسعه
يافته، در كشور ما علي‌رغم تلاشهاي زيادي كه در راه گسترش صنايع مختلف مبذول
گرديده است، بعد اساسي «ايمني صنايع بدست فراموشي سپرده شده و يا حداقل بصورت سطحي
بدان پرداخته شده بطوريكه متأسفانه در اغلب اوقات در حد آناليز حوادث آنهم در حد
يك بعدي و در راستاي سلب مسئوليت از مديران رده بالا و مقصر جلوه دادن بعضي ديگر
متوقف مانده است كه در اين پروژه سعي ميشود با معرفي يكي از تكنيك‌هاي قانونمند
كه بر پايه فلسفه «پيش گيرنده» قرار دارد به تجزيه و تحليل مقدماتي خطر اين شركت
پرداخت.
مفهوم
ايمني سيستم:
عبارت است از بكارگيري مهارتهاي فني
و مديريتي ويژه در قالبي نظام‌مند و آينده‌نگر به منظور شناسايي و كنترل خطرات
موجود در طول عمر يك پروژه، برنامه يا فعاليت بعبارت ساده‌تر ايمني سيستم عبارت
است از فرايند تجزيه و تحليل خطرات و كنترل آنها كه از فاز ايده سيستم شروع و در
كل فازهاي طراحي، ساخت، آزمايش، استفاده و كنار گذاشتن آن ادامه يابد.
لازم
به ذكر است كه كاربرد درست ايمني سيستم نيازمند بكارگيري دقيق روشهاي مهندسي به
همراه كنترل‌هاي مديريتي لازم جهت اطمينان از كاربرد دقيق و اقتصادي آنهاست لذا
فعاليتهاي ايمني سيستم را مي‌توان در دو دسته كلي فعاليتهاي مهندسي، فعاليتهاي
مديريتي تقسيم‌بندي كرد.
تعاريف
و اصطلاحات:
- ايمني: در فرهنگ لغات اصطلاح ايمني به معني امنيت،
آسايش، سلامتي و…آمده است و از نظر تعريف عبارتست از ميزان يا درجه فرار
از خطر. ايمني كامل يعني مصونيت در برابر هر نوع آسيب، جراحت و نابودي كه با توجه
تغييرپذيري ذاتي انسان و غير قابل پيش‌بيني بودن كامل اعمال و رفتار او و همچنين علل
ديگر به نظر مي‌رسد كه هيچگاه ايمني صددرصد حتي براي يك دوره اصطلاحاتي
نظير«پيشرفت ايمني»، «ارتقاء ايمني» و «ايمن‌تر» و… استفاده مي‌كنند.
- سيستم: عبارتست از مجموعه افراد، تجهيزات، قوانين،
روشها و دستورالعملها به منظور اجراي يك فعاليت معين دريك محيط خاص كنار يكديگر
قرار مي‌گيرند.
- ايمني سيستم: استفاده
از يك حد بهينه و مطلوب از ايمني با بكارگيري اصول مهندسي و مديريت ايمني سيستم
جهت كسب ابتكار عمل و غلبه بر مسائل حاد عملياتي در طول چرخه عمر سيستم.
-
خطر: به
شرايطي اطلاق ميشود كه پتانسيل رساندن آسيب و صدمه به كاركنان، خسارات به وسايل،
تجهيزات، ساختمانها و از بين بردن مواد يا كاهش قدرت كارآيي در اجراي يك عمل از
قبل تعيين شده باشد.
-
شدت خطر: عبارتست
از يك توصيف طبقه‌بندي شده از سطح خطرات بر اساس پتانسيل واقعي يا مشاهده شده آنها
در ايجاد جراحت، صدمه و يا آسيب.
-
احتمال
خطر: عبارتست از امكان بروز شرايط خاص در يك وضعيت معين يا
محيط كاري.
-
حادثه: واقعه
برنامه‌ريزي نشده و بعضاً صدمه‌آفرين يا خسارت رسان كه انجام، پيشرفت، يا ادامه
طبيعي يك فعاليت يا كار مختل مي‌سازد و همواره در اثر يك عمل يا كار ناايمن يا
شرايط ناايمن و يا تركيبي از آن دو به وقوع مي‌پيوندد.
-
شبه حادثه:
رويدادهايي هستند كه هر چند مي‌توانند باعث صدمه و يا جراحت
شوند ولي به موارد ذكر شده منجر نشده و به اصطلاح به خير مي‌گذرند.
-
اعمال
ناايمن: تخطي از يك روش يا عمل معمول، صحيح و قابل قبول،
قرارگرفتن غير ضروري در معرض يك خطر يا انجام كاري كه سطح ايمني را از حد طبيعي
پايين مي‌آورد، عمل يا كار ناايمن ناميده ميشود.
-
شرايط
ناايمن: شرايط فيزيكي كه در صورت تصحيح نشدن ممكن است به حادثه
منجر شود.
-
خطاي
انساني: ناتواني در انجام وظايف ضروري (يا انجام يك فعاليت
ممنوع) كه ممكن است باعث به هم خوردن فعاليتهاي برنامه ريزي شده و صدمه به تجهيزات
يا اموال بشود.
-
ريسك: عبارتست
از امكان وقوع حادثه بر حسب احتمال وقوع و شدت آن.
-
شكست يا
نقض: عدم توانايي يك جزء، وسيله يا سيستم در اجراي عملكرد
مورد انتظار و يا انجام يك عمل يا فعل ناخواسته را تقض يا شكست گويند. به عنوان
مثال بصدا در نيامدن زنگ اعلام آتش‌سوزي در موقع حريق و يا بصدا در آمدن آن در
مواقع غيرضروري هر دو نقض محسوب مي‌شوند.
-
قابليت
اعتماد: عبارت از حد اطميناني است كه يك محصول يا سيستم مي‌تواند
كاركرد معين خود را تحت شرايط عملياتي و محيطي از پيش تعريف شده براي يك مدت معين
انجام دهد.