عنوان صفحه

چكيده 1

مقدمه 2

فصل اول: کلیات تحقیق 4 4 

1-1- بيان مسله و ضرورت انجام تحقیق 5

1-2- سوال تحقيق 6

1-3- فرضيه هاي تحقيق 6 6

1-4- اهداف تحقیق 6

1-5- دلایل انتخاب موضوع 6

1-6- تنگناها و محدودیتهای تحقیق 6

فصل دوم: مرور منابع 8 8

2-1- مبانی نظری تحقیق 9

2-1-1-  آبخیز 9

2-1-2- مطالعه به روش حوضه ای 9

2-1-3- حوضه آبريز 9

2-1-4- جریان رودخانه ای 10

2-1-5- رابطه بین جریان رودخانه ای و متغیر های بستر رودخانه 10

2-1-6- عوامل حوضه ای 10

2-1-7- شکل حوزه 10

2-1-8- پروفیل طولی و شیب رودخانه 10

2-1-9- شیب(slope) 11

2-1-10- زمین شناسی و خاک شناسی 11 11

2-1-11-  ویژگی های پوشش گیاهی 11

2-1- 12- ويژگيهاي اقليمي و عوامل مؤثر بر آب و هواي حوضه 12

2-1-13- عوامل ناشی از بهره برداری و دخالت انسان 13

2-1-14- پايداري 14

2-1-15- توسعه پايدار 14

2-1-16- مديريت آب 14

2-1-17- مدل فرآيند مطالعات در برنامه ريزي توسعه و مديريت پايدار رودخانه ها 16

2-1-18- حوضه آبريز از ديدگاه سيستمي 19

2-1-19- محيط سيستم حوضه 21

2-1-20- حفاظت از منابع 22

2-1-21-  مشارکت و توسعه پایدار 22

2-1-22- مديريت يكپارچه 23

2-1-23- اصل مشارکت 24

2-2- پیشینه تحقیق 24

2-2-1- پیشینه تحقیق در خارج 24

2-2-2- پیشینه تحقیق در ایران 26

2-2-3- پیشینه تحقیق در محدوده مطالعاتی 27

فصل سوم: مواد و روشها 28

3-1- موقعیت جغرافیایی محدوده تحقیق 29

3-2- راههای دسترسی به حوضه 32

3-3- موقعیت رودخانه های مهم حوضه رودخانه پسیخان 33

3-4-  داده های تحقیق 36

3-4-1-  بررسي آمار و اطلاعات هواشناسی 37

3-4-2-   بررسي آمار و اطلاعات هیدرولوژی 37

3-4-3-  بازسازي و تكميل نواقص آماري 37

3-4- 4- بررسي داده‏هاي بارش 39

3-4- 4-1- بررسي بارش منطقه‏اي در حوضه رودخانه پسیخان 40

3-4- 4-1-1 -  انتخاب پايه زماني مشترك يا دوره شاخص آماري 40

3-4- 4-1-2 - بازسازي داده‏هاي كمبود 41

3-5- روش تحقيق 41

3-6-  روش گردآوری اطلاعات 43

3-7-  ابزارگردآوری اطلاعات 43

3-8-  روش تجزیه و تحلیل اطلاعات 43

3-9- ضرورت تحقيق 43

3-10- روش انجام کار 47

فصل چهارم : تجزیه و تحلیل داده ها و یافته های تحقیق 50

4-1- مقدمه 51

4-2- فیزیوگرافی حوضه رودخانه پسیخان 52

4-2-1- شکل حوزه 52  

4-2-1-1- روش هورتن 52

4-2-1-2- روش گراولیوس 52

4-2-1-3- روش میلر 52

4-2-1-4- روش شیوم 53

4-2-1-5- روش مستطیل معادل 53

4-2-2- پستی و بلندی حوضه 54

4-2-3- پروفیل طولی و شیب رودخانه 54

4-2-3-1- شیب ناخالص 57

4-2-3-2- شیب متوسط وزنی 57

4-2-3-3-  شیب خالص 57

4-2-4- شیب 58

4-2-4-1- نقشه شیب حوزه 58

4-2-4-2- جدول و هیستو گرام توزیع شیب نسبت  به سطح 59  

4-2-5- محاسبه شیب متوسط 59

4-2-5-1- شیب متوسط وزنی 59

4-2-5-2- شیب میانه 60

4-2-5-3- نمای شیب 60

4-2-6- بررسی شیب اراضی اطراف رودخانه 60

4-2-6-1- رودخانه سیا مزگی   60

 4-2-6-2- رودخانه چوبر 60

4-2-6-3- رودخانه پسیخان 61

4-3- اقلیم(آب و هوای) حوضه رودخانه پسیخان 66

4-3- 1- خصوصیات  اقلیمی حوضه 66

4-3- 2- ويژگيهاي اقليمي و عوامل مؤثر بر آب و هواي حوضه 67

4-3- 4-  محاسبه مقدار بارش حوضه   68

4-3- 4-  تغييرپذيري بارندگي حوضه 71

4-3- 5- تعداد روزهاي باراني 72

4-3- 6-  توزیع بارندگی ماهانه و فصلی 73

4-3- 7- حد اكثر بارندگي 24 ساعته حوضه 75

4-3- 8- حداكثر بارش محتمل 76

4-4- ویژگی های دمایی حوضه 77

4-4 – 1 - رژيم حرارتي 80

4-4 – 2 - روند تغييرات ميانگين ماهانه دما 81

4 - 4 – 3  بررسي ميانگين دماي ماهانه حداقل و حداكثر مطلق 83 

4-4 – 4  تغييرات روزانه و فصلي دما 83

4- 4 – 5 - رژيم فصلي دما در حوضه 84

4-4 – 6  تعداد روزهاي يخبندان 84

4-4 – 7  تعيين خط برف ماهانه با استفاده از گراديان دما 87

4- 5 - رطوبت نسبي 87

4-6 – تبخير 89

4-6 – 1  بررسي تغييرات ميزان تبخير از طشت با ارتفاع در حوضه 90

4- 7- تبخير و تعرق 91

 4-7 – 1 تبخير و تعرق پتانسيل 91 

4-7 – 1 – 1 تبخير و تعرق پتانسيل به روش ترنت وايت 92 

4-7 – 2  تبخير و تعرق واقعي 96

4-7 – 2 – 1  تبخير و تعرق واقعي به روش تورك 96

4-8-  وضعیت خاک حوضه 97

4-8-1- مشخصات كلّي خاكهاي حوضه 98

4-8-1-1- شاخه (رودخانه) چوبر 100 

4-8-1-1- شاخه ( رودخانه ) چنار رودخان 101

4-8-2- مشخصات خاک رودخانه پسیخان 102

4-8-3- رژيم هاي رطوبتي و حرارتي خاكها 103

4-8-3-1-1 رژيم يوديك 103

4-8-3-1-2 رژيم زريك 104

4-8-3-2- رژيم حرارتي خاك 104

4-8-3-2-1 رژيم حرارتي ترميك 105

4-8-3-2-2 رژيم حرارتي مزيك 105

4-8-4- خاكهاي حوضه رودخانه پسیخان  از لحاظ ارتفاعي 105

4-8-4- 1 خاكهاي جلگه اي 105

4-8-4- 2 خاكهاي كوهپايه اي 106 

4-8-4- 3 خاكهاي كوهستاني 106

4 ـ 9-  منابع اراضي 107

4 ـ 9-1-گروههاي هيدروليكي خاكها 108

4-10-  هیدرولوژی حوضه 109

4-10-1- تحلیل منطقه ای آبدهی ماهانه و سالانه حوضه پسیخان 110

4-10-2- تجزیه و تحلیل آمار روزانه جریان 110

4-10-2-1-  محاسبه متوسط دبی ماهانه و سالانه 110

4-10-2-2-  محاسبه دبی های حداکثر وحداقل 113

4-10-2-3-  برآورد دبی حداکثر لحظه ای برای واحدهای هیدورلوژیک حوزه آبخیز پسیخان 115

4-10- 2-3-1-  برآورد دبی حداکثر لحظه ای برای واحده های هیدو لوژیک به روش کریگر 115

4-10- 2-3-2- بر آورد دبی حداکثر لحظه ای با استفاده از رابطه منطقه ای 116

4-10-2-4- بررسی دوره های کم آبی و پر آبی 117

4-10-2-4-1- دبی مشخصه حداکثر 117

4-10-2-4-2- دبی مشخصه متوسط یا 6 ماهه 117

4-10-2-4-3- دبی مشخصه یک ماهه، سه ماهه و نه ماهه 117

4-10-2-4-4- دبی مشخصه کم آبی 118

4-10- 5- تعیین رژیم آبی رودخانه پسیخان 118

4-11-  زمین شناسی حوضه 118

4-11-1- زمين شناسي سطحي حوضه پسیخان 119

4- 11-1-1- سازند زمان پركامبرين 120

4-11-1-1-1- واحد  Mtg 120

4-11-1-1-2- واحد  Mt 120

4-11-1-2- سازند دوران اول(ديرينه زيستي يا پالئوزوئيك) 120

4-11-1-2-1-  زير واحد P 120

4-11-1-2-2-  زير واحد PV 121

4-11-1-3-  سازند دوران دوم ( ميان زيستي يا مزوزوئيك) 121

4-11-1-3-1-  واحد TJS   121

4-11-1-3-2-  زيرواحد jsh 121

4-11-1-4-1-  واحد Q1da  ( نهشته هاي كوهپايه اي و آبرفتي پلئيستوسين) 121

4-11-1-4-  سازند دوران چهارم (كواترنر يا عهد حاضر) 121

4-11-1-3-3-  واحد K1L 121

4-11-1-4-2-  واحد Qal  ( نهشته هاي آبرفتي و دشت سيلابي) 122

4-12-  فرسايش تشكيلات سطحي در حوضه آبريز پسیخان 125

4-12-1-  آب و هوا 125

4-12-2-  مورفولوژي 126

4-12-3-  چينه شناسي 126

4-12-4-  پوشش گياهي 126

4-13- کاربری اراضی حوضه 127

4-14- فرسایش در حوضه 128

4-15- پوشش گیاهی حوضه 129 

4-15-1- اشكوب بندي پوشش گياهي ( درختان ) به تناسب ارتفاع 129

4-15-1-1- ارتفاع كمتر از 500 متر با جنگل نيمه متراكم 129

4-15-1-2- ارتفاع 500 تا 1500 متر با جنگل متراكم 130

4-15-2-  نقش پوشش گياهي در فرسايش خاك 130

4-16-  مسائل اقتصادی- اجتماعی حوضه 131

4-16-1- نحوه کشاورزی اهالی رودخانه پسیخان 132

4-16-2- آبادی های دارای سکنه 132

4-16-3-  تعداد جمعیت، خانوار و بعد خانوار 132

4-17-  مدیریت یکپارچه و توسعه پایدار حوضه 137

4-18-  مصاديق و جنبه هاي تخريب و تهديدات پيش روي منابع حوضه ي آبخيز پسیخان 139

فصل پنجم: بحث، نتیجه گیری و پیشنهادات 142

5-1- بحث ونتیجه گیری 143

5-2-  پاسخ به فرضیات تحقیق 156

5-2-1- فرضیه اول 156

5-2-2- فرضیه دوم 156

5-3- پیشنهادات 157

منابع و ماخذ 161

پیوست 168

 

فهرست جداول

عنوان صفحه

جدول 2-1- عملكرد حوضه هاي رودخانه اي 16

جدول 3-1- موقعیت جغرافیایی زیرحوضه ها و رودخانه های آن 30

جدول 3-2- مشخصات ایستگاههای هواشناسی حوضه مطالعاتی و اطراف آن 38

جدول 3-3 - مشخصات ایستگاههای هیدرومتری حوضه مطالعاتی و اطراف آن 39

جدول 4-1- ضرایب شکل زیر حوزه ها و حوزه اصلی 51

جدول 4-2- شیب های رودخانه ها و آبراهه های اصلی در حوزه پسیخان و زیر حوزه ها 56

جدول 4-3- کلاس شیب حوزه پسیخان 57

جدول 4-4- توزیع شیب نسبت به سطح زیر حوزه سیاهمزگی 60

جدول 4-5- توزیع شیب نسبت به سطح زیر حوزه چناران 60

جدول 4-6- توزیع شیب نسبت به سطح زیر حوزه لاسک 61

جدول 4-7- توزیع شیب نسبت به سطح زیر حوزه چماچاه 61

جدول 4-8- توزیع شیب نسبت به سطح زیر حوزه مژده 62

جدول 4-9- توزیع شیب نسبت به سطح زیر حوزه پسیخان 62

جدول 4-10- شیب متوسط وزنی ،شیب میانه و نمای شیب در حوزه زیر حوزه ها 63

جدول 4-11-  مشخصات ايستگاههاي محدوده مورد مطالعه 73

جدول 4-12- مقدار بارش حوضه رودخانه پسیخان 78

جدول 4-13- تغييرات ميانگين بارندگي سالانه ايستگاههاي اطراف حوضه 79

جدول4-14- تعداد روزهاي باراني برحسب ماههاي سال 80

جدول 4-15- تعداد روزهاي باراني بر حسب فصلهاي سال 80

جدول 4-16- مقادیر بارندگی ماهانه و سالانه در حوضه پسیخان 82

جدول 4-17- توزيع فصلي و درصدهاي مربوط به بارندگي حوضه آبخيز پسیخان 83

جدول 4-18- نتايج تحليل بارندگي 24 ساعته و احتمال وقوع بارندگي حوضه 84

جدول 4-19- متوسط درجه حرارت ماهانه ايستگاههاي اطراف حوضه برحسب سانتيگراد 87

جدول 4-20- معادلات و روابط بين درجه حرارت و ارتفاع در حوضه پسیخان 88

جدول 4-21- توزيع درجه حرارت متوسط ماهانه و سالانه بر حسب سانتيگراد در حوضه پسیخان 89

جدول 4-22-  داده‏هاي درجه حرارت حوضه پسیخان 89

جدول 4-23- تغييرات ماهانه درجه حرارت حوضه پسیخان 90

جدول 7-24- رژيم فصلي و درصد فصل درجه حرارت حوضه پسیخان 93

جدول 4-25- تعداد روزهاي يخبندان بر حسب ماههاي سال 94

جدول 4-26- ارتفاع ماهانه خط برف براساس گراديان ماهانه دما 96

جدول4-27-  ميانگين رطوبت نسبي ايستگاههاي معرف برحسب درصد 97

جدول 7-28- ميانگين تبخير از طشتك در ايستگاههاي معرف 98

جدول 4-29-  برآورد تبخير و تعرق نقاط ارتفاعي سالانه حوضه به ميلي متر 99

جدول 4-31-  مقادير تبخير و تعرق ماهانه حوضه آبريز پسیخان به روش ترنت وايت 103

جدول 4-32- محدوده هاي اقليمي دمارتن 107

جدول 4 ـ 33 - مشخصات تيپهاي اصلي اراضي و واحدهاي اراضي حوضه آبريز پسیخان 119

جدول 4-34-  مشخصات فیزیکی حوضه رودخانه پسیخان وزیرحوضه ها 122

جدول (-35- رابطه آبدهی با مساحت در حوضه آبخیز پسیخان 123

جدول 4-36- آبدهی متوسط روزانه ، ماهانه و سالانه رودخانه پسیخان 124

جدول 4-37-  آبدهی متوسط حداقل ماهانه رودخانه پسیخان 126

جدول 4-38-  مقادیر دبی حداکثر و حداکثر لحظه ای ایستگاه نوخاله 126

جدول شماره4-39-  دبی حداکثر لحظه ای برآورد شده برای 14 واحد هیدرولوژیک حوزه پسیخان 128

جدول 4-40-   برآورد دبی با دوره برگشت های مختلف با استفاده از فرمول منطقه ای  حوزه تالاب 129

جدول 4-41-  مقادیر دبی های مشخصه ایستگاه نوخاله رودخانه پسیخان 130

جدول  4-42-  تشكيلات زمين شناسي حوضة‌ آبريز پسیخان 135

جدول4-43- وضعيت‏مقاومت مكانيكي، فرسايش پذيري و پتانسيل لغزش و ريزش‏تشكيلات‏سطحي‏حوضه‏پسیخان 139

جدول 4-44- وضعیت حوضه آبخیز پسیخان از نظر پوشش گیاهی 141

جدول 4-45- توزیع جمعیت در روستاهای حوضه آبخیز پسیخان (1385) 147

 

فهرست نمودارها/ اشكال

عنوان صفحه

شكل 2-1- طبقه بندي آبراهه ها به روش هورتن (الف) و استرالر (ب ( 27) 20

شکل3-1- موقعیت حوضه رودخانه پسیخان در استان گیلان 29

شکل3-2- نقشه پایه حوضه رودخانه پسیخان 31

شکل3-3- نقشه موقعیت رودخانه های حوضه رودخانه پسیخان 35

شکل 3-4- نقشه موقعیت ایستگاههای حوضه رودخانه پسیخان 42

شکل4-1- موقعیت حوضه رودخانه پسیخان در استان گیلان 42

شکل 4-2- نقشه هیپسومتریک حوضه رودخانه پسیخان 52

شکل 4-3- نقشه شیب حوضه رودخانه پسیخان 64

شکل 4-4- نقشه جهت شیب حوضه رودخانه پسیخان 65

شکل 4-5- تعداد روزهاي باراني بر حسب ماههاي سال 81

شکل 4 – 6 - تعداد روزهاي باراني بر حسب فصلهاي سال 81

شکل4-7- بارندگی ماهانه حوضه پسیخان 82

شکل4-8- توزیع فصلی بارندگی حوضه پسیخان 83

شكل 4-9- گراديان حرارتي حوضه آبريز پسیخان 88

شکل 4-10- رژيم حرارتي حوضه آبريز پسیخان 90

شکل 4 -11- تغييرات ماهانه درجه حرارت حوضه پسیخان 91

شکل4-12- ضريب تغييرات ماهانه دما C.V. و انحراف از معيار S.D حوضه پسیخان 91

شکل 4-13- درصد فصلي درجه حرارت حوضه پسیخان 94

شکل4-14- تعداد روزهاي يخبندان حوضه بر حسب ماههاي سال 95

شکل 4-15- مقايسه دما و تبخيرو تعرق پتانسيل در روش ترنت وايت 104

شکل4-16-  مقايسه تبخير از طشت وترنت وايت در حوضه پسیخان 104

شكل 4-17-  اقليم نماي آمبرژه 108

شکل 4 – 18-  نقشه تكتونيك ايران و موقعيت منطقه تحقيق در آن 131

شکل4-19- توزیع جمعیت در روستاهای حوضه آبخیز پسیخان (1390) 149

شکل4-20- توزیع جمعیت در روستاهای حوضه آبخیز پسیخان (1390) 149

شکل4-21- توزیع جمعیت در روستاهای حوضه آبخیز پسیخان (1390) 150

شکل4-22- توزیع جمعیت در روستاهای حوضه آبخیز پسیخان (1390) 150

شکل4-23- توزیع جمعیت در روستاهای حوضه آبخیز پسیخان (1390) 151

شکل4-24- نقشه پراکندگی آبادیهای حوضه رودخانه پسیخان 151

شکل 5-1- پروسه طراحی مدیریت یکپارچه و هماهنگ حوضه های رودخانه ای 157

 

 

چکیده

تأثيرات متقابل ناشي از منابع مختلف و اجزاي زنده و غيرزنده ي موجود در يک حوضه ي آبخيز، ضرورت پياده سازي مدل مديريت سيستمي و يکپارچه را در حوضه هاي آبخيز با هدف بهره وري بهينه از منابع و هماهنگي و حرکت در راستاي توسعه ي پايدار ايجاب کرده است.

محدوده مورد مطالعه در این تحقیق حوضه رودخانه پسیخان در استان گیلان از زیر حوضه های تالاب انزلی است. داده های مورد استفاده در این تحقیق داده های اقلیمی، هیدرولوژی و جغرافیایی حوضه است. فعالیتهای صورت گرفته از سوی نهادهای مرتبط در حوضه که از سازمان ها و نهادهای مرتبط بدست آمده نشان می دهد که در این حوضه ها عوامل بسیاری بر یکدیگر تأثیر می گذارند، که شناخت این عوامل و ارتباط بین آنها بصورت نگرش جامع و سیستمی می تواند از عوامل تخریب کاسته و روند اصلاحی حوضه را تسریع نماید. با بررسي وضعيت طبيعي و منابع آب و خاک حوضه ي پسیخان، چالش هاي پيش روي توسعه در اين حوضه بررسي شده و به برخي از راهکارهاي مديريتي در غالب مديريت يکپارچه و حوضه اي منابع طبيعي و انساني به خصوص الزامات اساسي مربوط به هماهنگي مديريت در واحدهاي سياسي – اداري استاني تابعه اشاره شده است.روش تحلیل داده های نتایج حاصل از تحقیقات نشان می دهد كه براي كاهش سيلاب در حوضه پسیخان مي توان سيلاب هاي بالادست این حوضه را كنترل نمود، كه در اين راستا باید نقاطی را براي مديريت سيلاب هاي بالادست مكان گزيني کرد كه با مطالعات ميداني موقعيت آنها نسبت به مسيل هاي فعلي به دست می آید. مديريت سيلاب در حوضه  بدون توجه به عناصر هيدروژئومورفولوژيكي امكان پذير نمي باشد و با به كارگيري مدل يكپارچه سيلاب امكان حضور تمام شاخص ها در واحدبندي مديريتي عملي مي باشد. لذا در این تحقیق تلاش براین است با استفاده از نتايج مطالعات معتبر ملي و بين‌المللي و به موازات آن، نتايج مشاهدات و تحقيقات ميداني و مطالعات علمي دراز مدت ، همچنین با شناخت عوامل و ویژگی های محیطی به تحليل علل و چگونگي ناپايداري محيطهاي رودخانه اي پرداخته و راهبردهايي ارايه شد كه كاربر آنها می تواند توسعه و مديريت حوضه ها را به سوي پايداري سوق داده ودر نهایت برقراری توسعه پایدار منابع موجود، به منظور تأمین نیازهای ساکنین حوضه را تامین نماید.

واژگان کلیدی: حوضه آبخیزپسیخان، حوضه رودخانه ای، مدیریت یکپارچه و جامع، توسعه پایدار

 

مقدمه

توسعه ي پايدار در گرو مراقبت از زمين است و بشر به عنوان بخشي از طبيعت نمي تواند آينده اي داشته باشد مگر آن که از طبيعت و منابع طبيعي حفاظت به عمل آورد(وهابزاده،1377). وضعيت مکاني قرارگيري منابع آب و خاک و پوشش گياهي در طبيعت اغلب در چارچوب حوضه هاي آبخيز است و به همين دليل در مطالعات اين بخش در جنبه هاي مختلف و تأثيرات عملکرد سيستم هاي طبيعي در مباحث هيدرولوژي و آب شناسي، اقتصادي و اجتماعي، کشاورزي و پوشش گياهي، خاک شناسي و فرسايش و ساير مباحث نظير اين، حوضه ي آبخيز به عنوان پايه و واحد مطالعاتي مدنظر قرار مي گيرد. از اين رو تأثيرات متقابل ناشي از منابع مختلف و اجزاي زنده و غيرزنده ي موجود در يک حوضه ي آبخيز، ضرورت پياده سازي مدل مديريت سيستمي و يکپارچه را در حوضه هاي آبخيز با هدف بهره وري بهينه از منابع و هماهنگي و حرکت در راستاي توسعه ي پايدار ايجاب نموده است. حوضه ي آبخيز پسیخان رود داراي شعبات رودهايي است که از جهات گوناگون جغرافيايي به حوضه پسیخان منتهي مي شوند. مهم ترين رودهایی که به اين حوضه مي ريزد سیاهمزگی، چوبر(امامزاده ابراهیم)، چناران و ... است. که از نواحي مختلف شامل مناطقي با کوهستان هاي متراکم، نيمه کوهستاني، جلگه و دشتی مي گذرد و پسیخان رود و شعب کوچک و بزرگ آن از سرچشمه تا مصب عامل وحدت اين نواحي است. تصميم گيري جهت مديريت منابع طبيعي بسيار پيچيده است زيرا بهره برداران متعددي را شامل مي شود و مکانيسم هاي ارتباط متقابل بين آن ها وجود دارد. و تصميم گيران معمولاً با بهينه کردن همزمان چندين هدف مواجه اند(محسني ساروي،1382). مديريت بهينه ي منابع آب و خاک جز با حفظ منابع و استفاده ي صحيح، مستمر و پايدار و نيز حداقل هدررفت و خسارت به آن ها به وقوع نمي پيوندد(صدرالاشرافي ،1371). اين مديريت يک مديريت سيستمي است که در جهت به کارگيري و هدايت مفيد و مؤثر عوامل و منابع به منطور رسيدن به حالت بهينه و با هدف دستيابي به حداکثر سود، حداقل هزينه و حداکثر کارايي توسط مدل هاي برنامه ريزي اعمال مي گردد(ملک محمدي،1362). خلاصه اینکه نوع نگرش مديران به رودخانه ها و توسعه حوضه آنها به گونه اي بوده است که اکنون در بسياري از حوضه ها مسايلي از قبيل بحران آب ، ناپايداري توسعه و بحران مديريت به صورت چالشهايي بسيار جدي مطرح مي باشد.دررويكرد صرفاً مهندسي ، مديران ، تنها به تهيه و انتقال آب پرداخته اند. در رويكرد ديگري که اقتصاد بوده است سعي نموده اند به راه حل بهينه اي براي تخصيص منابع آب دست يابند و يا اينكه با تمرکز بر رويكرد هيدرولوژيكي سعي کرده اند فقط فن آوري اجراي طرحها را توجيه نمايند.

در حالي که حفظ يا تأمين پايداري درحوضه رودخانه ها نيازمند توجهي عميق به نگرشي جامع است که اساس آن برخوردي اکوسيستمي با رودخانه ها مي باشد. در اين نوع نگرش ، آبگير، کانال اصلي رودخانه ، دشتهاي سيلابي، حريم ها، تالابها، درياچه ها و مصب ها همراه با همه ساکنان هر حوضه که

داراي احساس عميقي از وابستگي به رودخانه ها هستند، اکوسيستم هررودخانه را تشكيل مي دهند که خود بهترين واحد مديريتي هم مي باشد. تخريب و نابودي حوضه بسياري از رودخانه ها، توسعه را از اساس با خطر ناپايداري روبه روساخته است . شناخت و تحليل ناپايداري حوضه هاي رودخانه اي و چالشهايي که مديران با آن روبه رو هستند ضرورتي قطعي دارد و هدفي است که در اين تحقیق پيگيري شده است. تحقيقات محققاني از قبيل (نيوسون و غاز ي، 1995)، (وين پني، 1997)، (وين پني، 1998)، (جوبين، 1999) ، (آي ، يو، سي ، ان، 2000)، (دبليو،سي ، دي، 2000) و (غازي، 1381) هريك ، از يك يا چند ديدگاه قابل توجه است . مدیریت یکپارچه حوضه های رودخانه ای به اندازه جنبه های اکولوژیکی و اقتصادی- اجتماعی با فن و صنعت نیز سروکار دارد و برای یک هدف یکپارچه مورد استفاده قرار می گیرد. در این میان فعالیت های مهم مرتبط با مدیریت رودخانه ها عبارتند از: مدیریت رودخانه ها- مدیریت یکپارچه کنترل سیل- مدیریت یکپارچه کنترل رسوب و توسعه طرح ریزی و سیاست گزاری اصلی رودخانه. نکته مهم در مدیریت یکپارچه حوضه های رودخانه ای برقراری توازن در فعالیت های مدیریت آب با توسعه اقتصادی و اکولوژیکی و بهره گیری درست محیطی و عقلانی از منابع طبیعی است(Vis،2001). ولي آنچه که به تحقیق حاضر بعد برجسته اي بخشيده است نگرشي جامع با هدف حفاظت و پايداري رودخانه ها است . همچنين معرفي و تحليل مدلي که مي تواند چارچوبي مطالعاتي براي دستيابي به توسعه و مديريتي پايدار درحوضه ها در اختيار نهد، هدف نهايي تحقيق و تحليل راتشكيل داده است . 

این پایان نامه در پنج فصل تنظیم شده است، که به شرح ذیل می باشد:

1- کلیات تحقیق

2- مرور منابع

3- مواد و روشها

4- تجزیه و تحلیل داده ها و یافته های تحقیق

5- بحث، نتیجه گیری و پیشنهادات

 

 

 1-1-  بیان مسئله وضرورت انجام تحقیق     

  امروزه اکثریت مردم و مسئولین بخشهای مختلف مدیریت منابع طبیعی به این امر واقف میباشند که تنها راه حل دائمی و پایدار جهت  استفاده مناسب از منابع طبیعی و منابع آب برای اراضی کشاورزی همانا استفاده صحیح از فعالیتهای آبخیزداری در عرصه های کشاورزی و منابع طبیعی میباشد.

 در حوضه های رودخانه ای عوامل بسیاری بر یکدیگر تأثیر می گذارند، شناخت این عوامل و ارتباط بین آنها بصورت نگرش جامع و سیستمی می تواند از عوامل تخریب کاسته و روند اصلاحی حوضه را تسریع نماید. حفاظت و بهره برداری مطلوب و مدیریت پایدار منابع در حوضه آبخیز به منظور تأمین نیازهای ساکنین حوضه از اولویت های مهم در دهه های اخیر است(قبادیان،1380).

مدیریتهای ناقص و نامناسب این منابع باعث تخریب محیط زیست ، کاهش تولید و بهره وری ، کاهش درآمد و نهایتا ناپایداری توسعه منطقه خواهد شد. بنابراین بهترین و مناسب ترین و طبیعی ترین جایگاه و ظرف مدیریت منابع حوزه های آبخیز با رویکرد توسعه پایدار بشمار می رود. 

محدوده مطالعاتی در این تحقیق، حوضه آبخیز پسیخان است که در محدوده سیاسی شهرستان شفت، صومعه سرا، و رشت می باشد. در این تحقیق تلاش شده است تا با بررسی ویژگی های محیطی و پتانسیل های حوضه و شناخت مشکلات و تنگناهای موجود در آن، به تأثیر مدیریت یکپارچه در آگاهی یافتن از توانائی ها و قابلیت های حوضه پرداخته شود و به دنبال آن، راه کارهای مناسب در جهت کاهش و یا حذف این مشکلات و افزایش قابلیت ها ارائه شود.

متغیرهای اصلی تحقیق شامل متغیرهای ادافیکی (خاک، شیب، جهت دامنه، ارتفاع و....)، اقلیمی (بارش، درجه حرارت و....)،هیدرومتری(دبی) و مدیریتی به عنوان متغیرهای مستقل است، و مدیریت حوضه و قابلیت های آن به عنوان متغیرهای وابسته  محسوب می شوند.

مدیریت جامع و یکپارچه و استفاده صحیح از منابع در کاهش خسارات سیل و رسوب نقش اساسی داشته و هدفمند کردن و بهره برداری مطلوب همراه با مدیریت پایدار منابع، زمینه مناسب به منظور تأمین نیازهای ساکنین حوضه از اولویت های مهم در دهه های اخیر است.

بنابراین مدیریت یکپارچه حوضه ها بعنوان یک پارادایم جدید در  برنامه ریزی ، توسعه و مدیریت منابع طبیعی با  توجه به مسایل اجتماعی و اقتصادی حوزه های آبخیز  و با رویکردی مشارکتی مطرح میباشد که  نهایتا بدنبال یکپارجه سازی مدیریت منابع اجتماعی و طبیعی است.