وضعیتی که نظم سیستم اصلی یا قسمتهایی از آن را که سیستم فرعی نامیده میشود را مختل کرده و پایداری آن را به هم می زند.

بحران چیست ؟ 

یک مشکل پیچیده یا غیر معمول

یک وضعیت ناپایدار مشکل زا یا یک خطر بزرگ

وضعیتی که تحت تاثیر صاحب منصبان دولتی بوجود می آید.

وضعیت ویژه به علت یک سری کمبود یا کسری

وضعیتی که دسترسی به نتایج مورد انتظار غیرممکن است

اتفاقی که در زمان ویژه و خاصی رخ می دهد.

مجموعه ای است از اجزای بهم پیوسته  که با هم در تعاملند کل واحدی را  و هدف واحدی را دنبال می کنند.

موقعیتهای که اجرای برنامه بحران را ضرورت می بخشد  

بلایای طبیعی(disaster) : سیل،زلزله،طوفان

ناآرامی و اغتشاش های شهری

وضعیتهای تروریسمی و خشونتی

سوانح،جنگ و.....

رسوایی های شغلی ، مالی،اخلاقی و....

اعتراضات و داد خواهی ها

فوت یکی از روسا یا مدیران و...

اقدامات هنگام وقوع بحران 

• اولین کار:
• دسته بندی حقایق و واقعیتها
• 99% تصمیمات حساس در خلال همین زمان کوتاه اتخاذ میشود
• برنامه مدیریت بحران از قبل باید آمده داشته باشید
• تعیین طرح سازمان و ساختارهای تصمیم گیری
• تعیین مخاطبان
• تعیین خطوط ارتباطی در زمان وقوع بحران

مدیر بحران، کسی است که تهدید کننده‌ها را بشناسد و از فرصتها خوب استفاده کند.

در فرهنگ ما ضرب المثلی است که می گوید « علاج واقعه قبل از وقوع باید کرد » متاسفانه در کشور ما زنگ خطرها نادیده و نا شنیده گرفته می شوند و بعد از وقوع بحران تازه به فکر می افتیم و راه حلی جستجو می نمائیم . متاسفانه مدیر بحران یا علائم را نمی شناسد و یا به اهمیت این علائم واقف نیست.

مدیر بحران باید به دنبال راه کارهایی جهت کاستن ابعاد بحران باشد . به عبارت دیگر آثار هر عامل را با پارامترهای دیگر سنجید و پس از تحلیل نسبت به رفع آن بکوشد مدیر بحران باید تفکر استراتژیک را یاد بگیرد یعنی بتواند به آشفتگی ذهنی خویش در کوتاهترین مدت نظم بخشد این امر امکان ندارد مگر با حضور مداوم در بحران ها نهایت پایداری مدیریت این سازمان را می طلبد.

خصوصیات فرآیند تصمیم گیری را به شرح زیر می توان بیان کرد:

طبقه بندی بحرانها از نظر شدت 

• جزئی
• وسیع
• گسترده
• مرگبار

طبقه بندی بحران از نظر زمان 

• مزمن
• حاد

عوامل موثر بر افزایش آسیب پذیری  

• رشد جمعیت و شهرنشینی
• روند استفاده از زمین
• افزایش فقر بخش قابل توجهی از جامعه
• استفاده از سیستم های نامناسب فن آوری در ساخت و ساز خانه ها و زیرساخت های اساسی
• مواجهه با تنوع گسترده ای از وقایع فیزیکی و طبیعی
• عدم ثبت نظام مند سوابق تا اواسط 1990
• حوادث تنها در ابعاد بزرگ
• پنهان ماندن بلایای کوچک و متوسط ​​در كشور
• از سال 1994، ایجاد یک چارچوب مفهومی و روش شناختی مشترک در امریکا توسط گروه محققان و دانشگاهیان متصل به شبکه از مطالعات اجتماعی در پیشگیری از حوادث در امریکا لاتین آغاز شد. 

تقسيم بندي بلاياي طبيعي 

• 1- حملات بايولوژيكي: حمله ملخ ها
• 2- ژئو فيزيكي(زمين شناختي): مثل زلزله – آتشفشان- سونامي- رانش زمين
• 3- آب و هوایی: طوفان- خشكسالي- گرما یا سرما شدید
• 4- آبي: سيل – رانش زمين به دليل سيل
• 5- هوايي: طوفان

مدیریت کاهش خطر
Disaster Risk Management 

• فرآیند بکارگیری منظم تصمیم های اجرایی، سازمانی، مهارتهای عملکردی و ظرفیتها برای اجرای سیاستها، راهکارها و ارتقای ظرفیت تطابق جامعه به منظور کاستن از اثرات مخاطره های طبیعی و بلایای مرتبط با فناوری است.
• تمام اشکال ساختاری، غیر ساختاری و عملکردی برای پیشگیری و یا محدود کردن اثرات ناگوار بلایا را شامل می شود.

Disaster    بلا  

• معنی عام آن: مصیبت بزرگ یافاجعه
• شرایطی است که در آن شخص رویدادی را مشاهده یا تجربه می کند که واقعا خطر مرگ یا آسیب جدی به او یا عزیزانش را در بر داشته باشد.معمولا اینگونه وقایع با ترس وحشت و یا درماندگی شدید همراه است.
• از هم گسیختگی عملکرد یک جامعه که منجر به آسیب های گسترده انسانی، اقتصادی یا محیطی می شود و تطابق با آن فراتر از توانایی جامعه تحت تاثیر با استفاده از منابع موجود است.

تعريف disaster  

سايت :EM-DATحالت يا وضعيتي كه ظرفيت محلي سر ريز مي كند و نياز به كمك ديگران است.

بايستي شرايط ذيل را داشته باشد: 

• بيش از 10 كشته داشته باشد.
• يا 100 نفر تحت تاثيرباشند.
• يا اعلام وضعيت هشدار اورژانسي باشد.
• يا درخواست كمك بين المللي داشته باشد.  

Event  :  افرادي كه مستقيما و فوري از عامل اثر ديده اند

• Affect : كسي كه فوري احتياج به كمك يا حمايت هاي جسماني- رواني- اجتماعي- اسكان و...دارد مثل مجروحين و آوارگان

Event= kill+ Affect

• مخاطره یا Hazard : یک رویداد فیزیکی، پدیده یا فعالیت انسانی بالقوه خسارت زاست که ممکن است سبب تلفات جانی، ایجاد جراحت،خسارت به دارایی، از هم گسیختگی اجتماعی یا تخریب محیط زیست شود.

برخی خصوصیات بحران  

• بحران بیشتر یک وضعیت اضطراری وآنی است تا یک حالت مزمن
• موجب تغییر رفتار میشود و آثار پاتولوژیکی دارد مثل یاس،عذر تراشی و فرار از مسئولیت
• تهدید هدفهای اشخاص درگیر بحران
• در ارگانیسم بدن اختلال ایجاد میکند و موجب خستگی و تشویش می شود.

دوازده ویژگی بحران  

• بحران یک نقطه چرخش در یک سلسله رویدادهاست
• بحران وضعیتی است که در آن ضرورت اتخاذ تصمیم و عمل در طراحان و عوامل درگیر شکل میگیرد
• بحران یک تهدید واقعی نسبت به هدفهای عوامل درگیراست
• بحران نتایج مهمی در پی دارد که عواقب آن آینده طرفهای درگیر را معین میکند
• بحران مولود یک سری رویدادهایی است که از ترکیب آنها شرایط جدیدی بوجود میاید.
• بحران یک مرحله زمانی است که در آن عدم اطمینان درباره برآورد وضعیت و راهکارهای مهار آن افزایش می یابد.

بحران یک مرحله زمانی یا وضعیتی است که در آن کنترل رخدادها و تاثیر آنها کاهش می یابد.
 بحران یک وضعیت اضطراری را بوجود می آورد که در آن تشویش و نگران عوامل تصمیم گیرنده افزایش می یابد.
در وضعیت بحرانی معمولا آگاهی ها و اطلاعات تصمیم گیرندگان ناقص و غیر کافی است.
در وضعیت بحرانی عامل زمان علیه عوامل درگیر عمل میکنند.
در بحران روابط بین عوامل درگیر دگرگون می شود.
در وضعیت بحرانی اصطکاک بین عوامل درگیر افزایش می یابد مخصوصا در بحران های سیاسی که دولتها درگیر آن هستند.

عوامل مهم در تعریف و تشخیص بحران 

• تهدید

                ضعیف             تهديد             شدید

• زمان تصمیم گیری
• طولانی         زمان تصمیم گیری              کوتاه
• غافلگیری
• پیش بینی شده           درجه آگاهی            غافلگیری

طبقه بندی وضعیتهای بحرانی  

               مشخصات

نوع بحران

تهدید

زمان تصمیم گیری

درجه آگاهی

1- بحران شدید

شدید

کوتاه

غافل گیری

2- بحرانهای نوظهور

شدید

طولانی

غافل گیری

3- بحرانهای کند

خفیف

کوتاه

غافل گیری

4- بحرانهای ویژه

خفیف

کوتاه

غافل گیری

5- بحرانهای انعکاسی

شدید

کوتاه

پیش بینی شده 

6- بحرانهای برنامه ای

شدید

طولانی

پیش بینی شده 

7- بحرانهای عادی

خفیف

طولانی

پیش بینی شده

8- بحرانهای اداری

خفیف

کوتاه

پیش بینی شده

طبقه بندی وضعیت های بحرانی

1-  بحرانهای شدید :

دریک وضعیت کاملا بحرانی که هدفهای عمده مورد مخاطره قرار میگیرد، درسطوح بالای مدیریتی تصمیماتی اتخاد میگردد. محدوده زمان همراه با شرایط روانی عناصر تصمیم گیرنده ضرورت احتراز وصرف نظر کردن از روشهای بوروکراسی را ایجاب می نماید.
جمع آوری اطلاعات وآگاهی درمود اوضاع بحرانی یکی از مقدمترین اقدامات است با توجه به اینکه درزمان محدود امکان دستیابی به اطلاعات صحیح وقابل اعتماد مقدور نیست ، گردآوی نشانه های کلی بحران وآثار مرتبط بر آن، تحت الگوهای مختلف ، میتواند کمک موثری درشناخت نوع وکیفیت وضعیت بحران به دست داده ومسئولین رادراتخاذ تصمیمات نسبتا معقوق وحساب شده یاری دهد. 

2- بحرانهای نوظهور بدعتی :

دراین وضعیت که برخلاف یک حالت کاملا بحرانی ، زمان اتخاذ تصمیم ،بیشتر میباشد ولیکن تهدید کماکان به طور شدید وجود دارد و واکنش حریف هم قابل پیش بینی نیست ، تصمیم گیرندگان امکانات بیشتری رابرای تحقیق وتعمق درخصوصیات وکیفیات گوناگون وضعیت پیش آمده دراختیار دارند .عموما درچنین حالتی که وضعیت پیش آمده نوظهور وجدید است عوامل دست اندرکار تصمیم گیری دارای امکانات گسترده تری برای مطالعه وارائه طریق میباشند وفرصت مناسبتری برای دفاع از روش وراه کارهای اتخاذ شده دارا هستند .دراین حالت، برخلاف وضعیت قبلی عوامل دست اندرکار اتخاذ تصمیم ، به علت طولانی شدن زمان بحران، ناگزیر به پرداختن به کارهای روزمره میباشند وبوروکراسی حاکم بردستگاه ، کم وبیش جریان عادی خود راتعقیب میکند.  

3- بحرانهای کند (بطئی):
دراین وضعیت تهدید خفیف است ومدت زمان تصمیم گیری نسبتا طولانی و لیکن روی داد ،غیر مترقبه وپیش بینی نشده میباشد . تصمیم گیرندگان دراین حالت سعی دراحتراز از اقدام به عمل نموده وعموما به مباحثی می پردازند که هرگز منجر به تصمیم نهائی نمی گردد. 
حالت غافلگیرانه         طرح وراه کار از پیش آماده ای وجود ندارد.
غیر مترقبه بودن          هیچ سازمانی منافع خود رادفعتا درمخاطره مستقیم  نمی بیند
وجود زمان لازم         بررسی جوانب موضوع
تصمیم گیری بعلت عدم وضعیف اضطراری دچار وقفه میشود   

4- بحرانهای ویژه (موردی):
دراین وضعیت ، تصمیم گیرندگان خود را درشرایطی احساس میکنند که تهدیدی خفیف وجود دارد و زمان کمی برای واکنش دراختیاردارند و غافلگیر رویداد غیرمترقبه ای شده اند طبعا این حالت مانند وضعیت بحرانی نیاز به اتخاذ تصمیم دارد که قبل از مشکلتر شدن اوضاع به نحوی آنرا مهار کنند منافع حیاتی ومهمی دراین حالت درمخاطره قرارنمیگیرد
قصور در اتخاذ تصمیم صحیح وبموقع ، زیان جبران ناپذیری به هدفهای عمده وارد نمیکند . متغیرهای سه گانه (