چكيده
صنعت گاز کشور از مهمترين شرکتهاي مادر تخصصي به عنوان يکي از کليدي ترين اهرم‌هاي
توسعه اقتصادي کشور مي‌باشد که نقش عمده‌اي را در رونق و توسعه روابط تجاري در بعد
ملي و بين المللي به عهده دارد. در واقع اين شرکت بزرگ منابع عظيمي را در اختيار
دارد که جهت تحقق اهداف بلند مدت نيازمند تخصيص منابع سرمايه‌اي خود در سطوح
مختلفي از قبيل پالايشگاهها, شرکتهاي گاز استاني, شرکتهاي ذخيره سازي گاز طبيعي و
بخش صادرات مي‌باشد. بنابراين جهت افزايش ارزش افزوده فعاليتهاي فوق نياز است که بودجه‌بندي
پروژه‌هاي سرمايه‌اي به صورت بهينه انجام پذيرد تا ضمن دستيابي به اهداف و تحقق
آنها، انحرافات اين فعاليت‌ها به حداقل برسد.هدف از انجام اين تحقيق بودجه‌بندي
پروژه‌هاي سرمايه‌اي شرکت ملي گاز ايران با استفاده از برنامه‌ريزي آرماني است.
بدليل وجود اهداف متعدد و بعضا عدم همسو بودن اين اهداف با يكديگر، حل اين مسئله
با استفاده از روش برنامه‌ريزي آرماني انجام شده است. تابع هدف اين مسئله بهينه سازي,
حداقل کردن انحرافات مثبت و منفي ناشي از هر فعاليت از قبيل ظرفيت اسمي توليد, مدت
زمان اتمام پروژه, بودجه اختصاص يافته به هر پروژه و ريسك ناشي از عدم انجام پروژه‌ها
مي‌باشد ومحدوديت‌هاي آن ميزان بودجه اختصاص يافته به هر پروژه، زمان اتمام و... مي‌باشد.
براي تعيين اولويت اهداف اين مسئله در تابع هدف ابزار تحليل سلسله مراتبي مورد
استفاده قرار گرفته است که شامل پايداري اقتصادي, فني و منابع مي‌باشد. اين مسئله
به صورت يک مسئله برنامه‌ريزي خطي چند هدفه مدل شده و براي حل آن از تکنيک برنامه‌ريزي
آرماني استفاده شده است.
کلمات کليدي: برنامه‌ريزي آرماني, بودجه‌بندي سرمايه اي, فرايند تحليل سلسله مراتبي, صنعت
گاز
فصل اول:
کليات
1-1) مقدمه
پروژه‌هاي
سرمايه‌اي پروژه‌هايي هستند که انجام آنها نياز به بيش از يکسال مي‌باشد. به عبارت
ديگر بودجه‌بندي سرمايه‌اي شامل جريان كل برنامه‌ريزي براي آن دسته از هزينه‌هاي
سرمايه‌اي است كه بازده آنها از يك سال تجاوز مي‌كند. نظر به اين كه مبالغي كه
صرف خريد دارايي‌هاي سرمايه‌اي مي‌شود، عموماً قابل توجه است، واحدهاي تجاري
معمولاً اين گونه مخارج را قبل از انجام به دقت طرح ريزي و ارزيابي مي‌كنند.
براي
دستيابي به بالاترين بازده ممكن بر روي سرمايهگذاريها، بايد آن دسته از طرح‌ها و
پروژه‌هايي انتخاب و اجرا شوند كه واقعاً توجيه مالي اقتصادي داشته باشند. انتخاب
و اجراي بهترين پروژه‌هاي سرمايه‌اي در شرکت ملي گاز ايران، باعث مي‌شود ثروت ملي
حداكثر شود.
براي
شناخت و تعيين كارآمدترين سيستم تخصيص منابع شركت و به منظور نشان دادن مكانيسم‌هاي
كنترل و برنامه‌ريزي جريانهاي وجوه از «بودجه و فرايند بودجه‌بندي» استفاده مي‌شود.
مديران اجرايي شركت ملي گاز براي برنامه‌ريزي و عمليات شركت از انواع مختلف بودجه
استفاده مي‌كنند. مديران توليد در پالايشگاهها و شركتهاي تابعه مقادير و جدول
زمانبندي وجوه مورد نياز پروژه‌هاي مختلف را به طور دقيق و به تفصيل مشخص مي‌كنند.
در شركت جهت بودجه‌بندي هر سال صورتهاي مالي تخميني تهيه و بر اساس آنها منابع
تامين سرمايه به پروژه‌ها و طرح‌هاي مختلف تخصيص داده مي‌شود. جهت تهيه صورتهاي
تخميني لازم است كه نوسانات تاثيرگذار بر جريانات نقدي هر پروژه را در نظر گرفت و
ريسك ناشي از آن را در تهيه صورتهاي تخميني لحاظ كرد.
با
توجه به مرتبط بودن صنايع نفت و گاز كشور به بازارهاي بين المللي و همچنين فروش و
صادرات محصولات پالايشگاههاي گاز از قبيل ميعانات گازي، گوگرد، اتان، بوتان و
پروپان در حجم بسيار بالا, لازم است كه با استفاده از تكنيك مديريت سبد سرمايه‌گذاري
درطرح‌ها و پروژه‌ها، تركيبي از سرمايهگذاريها را انتخاب كنيم كه نسبت به تمام
سبدهاي موجود با بازده يكسان از ريسك كمتري برخوردار باشد. با توجه به مشترك بودن
برخي از ميادين گازي با كشورهاي همسايه بويژه قطر و برداشت بالاي آن كشورها از اين
ميادين، اهميت استفاده از اين تكنيك را بيش از پيش نمايان مي‌سازد.
1-2) بيان مسئله
تصميماتي كه مديران اجرايي شركت
ملي گاز ايران در زمينه سرمايه‌گذاري و بهره‌برداري از طرح‌ها و پروژه‌ها مي‌گيرند
تا حدي در گرو پيش‌بيني‌هايي است كه از وقايع آينده مي‌كنند. آنان با پيش‌بيني‌هاي
كوتاه مدت و بلند مدت برنامه‌هاي تامين مالي و اهداف كمي شركت را تهيه مي‌كنند.
بديهي است شركت ملي گاز ايران پس از تهيه و تدوين برنامه‌ها، آنها را از طريق
پالايشگاهها و شركتهاي تابعه به اجرا در مي‌آورد و در صورت روبرو شدن با وقايع
جديد، در آن برنامه‌ها تجديد نظر كرده (از طريق تصويب در هيئت مديره) و مجددا آنها
را ارزيابي مي‌كنند.
براي شناخت و تعيين كارآمدترين
سيستم تخصيص منابع شركت و به منظور نشان دادن مكانيسم‌هاي كنترل و برنامه‌ريزي
جريانهاي وجوه از «بودجه و فرايند بودجه‌بندي» استفاده مي‌شود. مديران اجرايي شركت
ملي گاز براي برنامه‌ريزي و عمليات شركت از انواع مختلف بودجه استفاده مي‌كنند.
مديران توليد در پالايشگاهها و شركتهاي تابعه مقادير و جدول زمانبندي وجوه مورد نياز
پروژه‌هاي مختلف را به طور دقيق و به تفصيل مشخص مي‌كنند. در شركت جهت بودجه‌بندي
هر سال صورتهاي مالي تخميني تهيه و بر اساس آنها منابع تامين سرمايه به پروژه‌ها و
طرح‌هاي مختلف تخصيص داده مي‌شود. جهت تهيه صورتهاي تخميني لازم است كه نوسانات
تاثير گذار بر جريانات نقدي هر پروژه را در نظر گرفت و ريسك ناشي از آن را در تهيه
صورتهاي تخميني لحاظ كرد.
با توجه به مرتبط بودن صنايع نفت
و گاز كشور به بازارهاي بين المللي و همچنين فروش و صادرات محصولات پالايشگاههاي
گاز از قبيل ميعانات گازي، گوگرد، اتان، بوتان و پروپان در حجم بسيار بالا, شركت
ملي گاز ايران جهت بودجه‌بندي سرمايه‌اي اهداف مختلفي را دنبال مي‌كند. جهت بهينه
كردن اين اهداف و با توجه به محدوديتهاي موجود در اين مطالعه سعي شده است كه با
توجه به يكي از روشهاي تصميم گيري چند هدفه به نام «برنامه‌ريزي آرماني» مدلي از اهداف
و محدوديتهاي بودجه‌بندي سرمايه‌اي ارائه و آن را حل نمود.